Institut za zaštitu i ekologiju Republike Srpske, sa gotovo pola vijeka iskustva, prepoznaje klimatske promjene i zagađenje životne sredine kao neke od najozbiljnijih izazova savremenog doba. Kroz dugogodišnja istraživanja i aktivno učešće u međunarodnim projektima, Institut daje značajan doprinos unapređenju ekoloških standarda i zaštiti prirodnih resursa.
Direktor Instituta Predrag Ilić upoznao nas je sa aktuelnim projektima ove ustanove, njihovom podrškom lokalnim zajednicama, te edukativnim inicijativama usmjerenim na djecu i mlade, ističući širi društveni značaj njihovog rada.
Koji su najveći klimatski izazovi za BiH prema istraživanjima Instituta?
– Naša zemlja se suočava sa ubrzanim porastom prosječnih temperatura i ekstremnih događaja, sve učestalijim toplotnim talasima, dugotrajnim sušama i iznenadnim poplavama. Javlja se smanjenje snježnog pokrivača, dok gradovi bilježe porast efekta urbanog toplotnog ostrva. Neujednačena raspodjela padavina dodatno otežava upravljanje vodnim resursima, uzrokujući hidrološki stres, manjak vode u ljetnim mjesecima i bujične poplave tokom zime i proljeća.
Aktivno se bavimo revitalizacijom vodnih tijela kroz projekte poput WATER-GUIDE i BRIDGEWAT, dok se kroz projekte RES2FIRE i FireSafe Jezero fokusiramo na prevenciju i edukaciju o sve češćim šumskim požarima izazvanim klimatskim promjenama. Takođe, zabilježen je porast aeroalergena, naročito polena ambrozije, što se prati i analizira u okviru projekta AllerShield s ciljem zaštite javnog zdravlja. Dodatni izazov predstavljaju nedovoljna institucionalna i lokalna spremnost za prilagođavanje klimatskim prijetnjama.
U FOKUSU:
- BiH u regionu prednjači po broju problema sa povišenim naponima
- Demografska dinamika Srbije pod uticajem klimatskih promjena
- SCC Beograd – bezbjednost i stabilnost mreže kao prioritet
Koji su dijelovi BiH trenutno najranjiviji na posljedice klimatskih promjena?
– Prema dokumentu NAP – Nacionalni plan adaptacije na klimatske promjene, koji predstavlja najdetaljniju i najnoviju analizu klimatske ranjivosti u BiH, jasno je identifikovano da su najranjiviji dijelovi zemlje oni koji su izloženi kombinaciji višestrukih klimatskih rizika, uključujući poplave, suše, klizišta, toplotne talase i degradaciju zemljišta.
Ranjivost je posebno izražena u sjeveroistočnim, centralnim i južnim dijelovima BiH. Sjeveroistočna Bosna (uključujući regije oko Tuzle i Bijeljine) izložena je čestim poplavama, uključujući i visoki rizik od klizišta zbog degradacije tla i neprilagođene infrastrukture. Centralna Bosna i dijelovi Sarajevskog kantona izloženi su povećanom riziku od bujičnih padavina i urbanih poplava, posebno u kontekstu sve češćih ekstremnih vremenskih nepogoda. Južna Hercegovina, uključujući područja oko Mostara i Trebinja, suočava se sa produženim sušnim periodima i izraženim rizicima od šumskih požara, što je posljedica viših temperatura i smanjenih količina padavina u ljetnim mjesecima.
Dodatno, nizinski dijelovi uz rijeku Savu i njene pritoke spadaju u najizloženije zone kada su u pitanju poplavni rizici, dok brdsko-planinska područja BiH, iako često bogata padavinama, bilježe visoku geološku ranjivost, naročito na klizištima koja su izazvana jakim oborinama. Urbanizovana područja poput Sarajeva, Banjaluke, Zenice i Tuzle sve češće bilježe pojavu toplotnih talasa i zagađenja vazduha, što dodatno povećava zdravstvenu i infrastrukturnu ranjivost stanovništva. NAP dokument takođe naglašava da institucionalna i tehnička ranjivost, poput neadekvatnog planiranja prostora i slabih kapaciteta za upravljanje vodama i otpadom, dodatno pogoršavaju situaciju u brojnim opštinama.
Kako Institut podržava opštine i javne institucije u izgradnji kapaciteta za prilagođavanje klimatskim prijetnjama?
– Institut pruža značajnu podršku opštinama i javnim institucijama u BiH kroz izgradnju kapaciteta za prilagođavanje klimatskim prijetnjama, oslanjajući se na multidisciplinarni pristup, ekspertizu u oblasti analitičkih ispitivanja i iskustvo u implementaciji međunarodnih projekata.
Kroz aktivno učešće u projektima kao što su WATER-GUIDE i BRIDGEWAT (Horizon Europe), organizujemo edukativne radionice i treninge koji omogućavaju lokalnim samoupravama i drugim zainteresovanima da razumiju klimatske rizike povezane s upravljanjem vodnim tijelima, kao i da razviju planove adaptacije koji su usklađeni s evropskim direktivama i nacionalnim strategijama.
Kao dio svojih aktivnosti, Institut je doprinio i izradi strateških dokumenata, poput BIH ESAP 2030+ (Strategije za zaštitu životne sredine), kroz izradu Strateške procjene uticaja na životnu sredinu, čime direktno pomaže javnim tijelima da integrišu klimatske aspekte u planiranje politika i prostorno uređenje.
U okviru projekta RES2FIRE (Interreg Adrion) i programa FireSafe Jezero (SDC), sprovodimo specijalizovane obuke za upravljanje rizikom od šumskih požara, posebno u područjima visoke ranjivosti, i izrađujemo smjernice za intervencije i preventivne mjere. Takođe, kroz projekat CircleAware, pružamo tehničku i edukativnu podršku za uvođenje kružnog upravljanja otpadom u lokalnim zajednicama, čime se doprinosi i otpornosti na klimatske prijetnje putem održivijeg korišćenja resursa.
Intervju vodila: Jasna Dragojević
Intervju u cjelosti pročitajte u Magazinu Energetskog portala KLIMATSKE PROMJENE
