I dok se Srbijom širi talas protesta protiv iskopavanja litijuma u dolini Jadra, kompanija Rio Tinto i državne institucije koje podržavaju projekat „Jadar“ navode da nema razloga za brigu jer će biti ispoštovani svi kriterijumi za zaštitu životne sredine.
Međutim, tim domaćih naučnika sa Instituta za hemiju, tehnologiju i metalurgiju, Tehnološko-metalurškog fakulteta u Beogradu i Srpske akademije nauka i umetnosti, u saradnji sa istraživačima iz SAD-a, objavio je naučnu studiju u međunarodnom časopisu Scientific Reports koja nepobitno ukazuje na razarajuće ekološke posljedice otvaranja rudnika litijuma u dolini Jadra.
Na samom početku valja reći da su istražne bušotine već dovele do negativnih uticaja na životnu sredinu zbog curenja toksične vode koja sadrži visoke nivoe bora, arsena i litijuma.
Uprkos najavljenoj novoj tehnologiji, kompanija nije uspjela da ispoštuje zakonske granične vrijednosti za bor u zemljištu i vodi. Terenske analize su pokazale da usjevi uspijevaju u oblastima udaljenim od ispitnih bunara, dok su u oblastima oko bunara koji propuštaju vode kontaminirane borom, usjevi vidljivo zakržljali. Iako je bor bitan element za ishranu biljaka, toksičnost bora može inhibirati njihov rast, dok visok unos kod ljudi može biti štetan za želudac, jetru, bubrege i mozak i čak dovesti do smrti.
Istraga je otkrila i da su koncentracije arsena u poljoprivrednom zemljištu oko ispitanih bunara prekoračile nacionalne granične vrijednosti nekoliko puta.
Pročitajte još:
- Nova uredba o projektu “Jadar” – “Rio Tinto” pozdravlja, aktivisti negoduju
- Pokrenuta inicijativa za obnovu i izgradnju javnih česmi u Srbiji
- I dalje bukte požari u regionu
Raseljavanje stanovništva, uništavanje ugroženih vrsta i vrijednih arheoloških nalazišta
Upravo zbog ekstremnih ekoloških posljedica eksploatacije litijuma iz ruda, rudnici ovog tipa mahom se nalaze u nenaseljenim mjestima i pustinjama Australije, Čilea, Kine, Argentine, Kanade, Zimbabvea i Sjedinjenih Država.
Iako je procijenjeno da se u dolini Jadra nalazi samo jedan odsto svjetskih rezervi litijuma, planirani rudnik u Srbiji bi bio prvi i jedini u svijetu koji se nalazi u srcu naseljenog i plodnog područja.
Otvaranje rudnika dovelo bi do raseljavanja preko 20.000 stanovnika koji se trenutno mahom bave poljoprivredom i dobro zarađuju. Domaći stručnjaci ukazuju na to da su prihodi od poljoprivrednih aktivnosti procijenjeni na 81,96 miliona eura godišnje, dok bi prihodi od rudnika iznosili daleko manje – 16 miliona eura godišnje.
Dolina Jadra je i žarište biodiverziteta i dom za mnoge endemske vrste koje se nalaze samo u ovom području. Očekuje se da će planirani projekat „Jadar” izazvati značajno uništavanje i fragmentaciju staništa, što će rezultirati ozbiljnim negativnim uticajima na živi svijet, uključujući nekoliko stotina biljnih i životinjskih vrsta od kojih 145 ima zaštićeni i strogo zaštićeni status.
Najzad, projekat „Jadar” predstavlja opasnost za postojeću turističku destinaciju, kao i prijetnju a preko 50 objekata arhitektonskog naslijeđa i arheoloških lokaliteta od istorijskog, kulturnog i duhovnog značaja.
Stalna prijetnja od toksičnog otpada
Planirano je da se rudnik litijuma, zajedno sa pratećom infrastrukturom, proizvodnim kapacitetima i najmanje dvije deponije, nalazi u zapadnom dijelu Srbije, u blizini granice sa Bosnom i Hercegovinom, na području poznatom po prosperitetnoj poljoprivredi.
Preliminarna procijenjena površina rudnika je između 2.031 i 2.431 ha, pri čemu se očekuje da će 533 ha zemljišta biti uništeno tokom početne faze implementacije projekta. Od zemljišta koje se uništava, 203 ha su šume, a 317 ha oranice.
Uspostavljanje deponija u neposrednom obalnom pojasu rijeka Jadar i Korenita, izuzetno bujičnih lokalnih vodotoka, stvorilo bi stalnu opasnost od kontaminacije nizvodnih dijelova, ugrožavajući vodosnabdijevanje za oko 2,5 miliona ljudi.
Planirane su deponija jalovišta površine 20 ha i deponija industrijskog otpada površine 167 ha napunjena opasnim materijama kao što su kao bor i arsen. Ove opasne materije bi se odlagale na foliju debljine 1,5–2 mm koja bi trebalo da zaštiti podzemne vode od curenja toksičnih materija.
Evropska unija se uzda u srpski litijum
Kako Kina sada kontroliše većinu lanca snabdijevanja litijum-jonskim baterijama, sa 80 odsto svjetske prerade sirovina, Evropska komisija je podstakla rudarske projekte u Evropi.
Dekarbonizacija saobraćaja i energetike su ključne mjere za postizanje klimatke neutralnosti Evrope, a litijum-jonske baterije predstavljaju neizostavnu komponentu zelene tranzicije.
Za ležišta doline Jadar se tvrdi da pokrivaju 90 odsto trenutnih potreba Evrope za litijumom. Ipak, lokalno protivljenje rudarstvu nastalo je zbog potencijalnih razornih uticaja na podzemne vode, zemljište, upotrebu vode, gubitak biodiverziteta i akumulaciju otpada.
