Nakon skoro decenije od osnivanja i početka rada u februaru 2016. godine, Srpska berza električne energije (SEEPEX) se definitivno pozicionirala, ne samo kao značajan oslonac u procesu zelene tranzicije i dalje liberalizacije tržišta električne energije u Srbiji, već i kao značajan integrativni faktor na polju berzanskog poslovanja u širem – regionalnom i međuregionalnom, a moglo bi se reći i panevropskom kontekstu. Nakon uspostavljanja prve regionalne berze električne energije u regionima jugoistočne i centralno istočne Evrope Alpsko-jadransko dunavske berze električne energije (ADEX), osnovane u decembru 2022. godine, korporativnim udruživanjem SEEPEX-a i slovenačke berze električne energije BSP, zvanično je objavljeno da će se tokom 2024. godine toj jedinstvenoj poslovnoj infrastrukturi priključiti i mađarska berza HUPX.
Ta vijest, kao i trenutna situacija i dalji pravci razvoja evropskog tržišta električne energije nakon dramatične energetske krize i konsolidacije cijena tokom ove godine, povod su za razgovor sa Milošem Mladenovićem, idejnim tvorcem i direktorom SEEPEX-a.
SEEPEX, zajedno sa partnerima iz ADEX grupe, nastavlja da pomjera granice i obezbjeđuje najviše evropske standarde na polju berzanske poslovne infrastrukture, ali je time na neki način i oživotvorio svoju inicijalnu ideju o formiranju jedinstvene regionalne berze.
“Ovaj zaista značajan poslovni uspjeh na kraju prve dekade poslovanja SEEPEX-a je došao kao šlag na tortu uspješnog i profitabilnog poslovanja kompanije, koja se u samo par godina profilisala u relevantno, ne samo nacionalno, već i regionalno mjesto trgovanja, sa kompletno zaokruženim spot tržišnim okvirom. Tokom prošle godine je implementiran i unutardnevni segment spot trgovanja i sa više od 40 učesnika iz 16 evropskih zemalja i obimom od skoro 5 TWh istrgovane električne energije na dan-unapred tržištu. Ti poslovni rezultati ostvareni su u uslovima tzv. „izolovanog“ rada, a što je inače nezabilježen slučaj u regionu, gdje su sve ostale berze (uključujući tu i berze iz EU okruženja) takve poslovne i finansijske rezultate počele ostvarivati tek nakon implementacije projekata spajanja tržišta i značajnog povećanja likvidnosti koje su oni posljedično donosili”, rekao je Mladenović.
On je istakao da je sve to rezultat vjere u uspjeh i posvećenosti svih kolega koje su učestvovale u osnivanju i radu kompanije, i to ne samo iz SEEPEX-a i Elektromreža Srbije već i šire, uključujući i institucije koje su izašle u susret u pogledu neophodnih, a u par navrata i sistemskih intervencija na izmjenama i dopunama energetske, tržišne i finansijske regulative.
Prije svega to je plod i jasno postavljene, dalekosežne vizije SEEPEX-a, kao moderne evropske berze koja će poslovati u potpunosti u skladu sa najboljom evropskom praksom, sa jasnom regionalnom perspektivnom.
U FOKUSU:
- Uz Charge&GO sigurno putovanje Evropom
- Podsticaj konkurentnosti kupovine i prodaje električne energije
- Ulaganje u održivo upravljanje OIE
Višestruk značaj zajedničke berze
Formiranjem ADEX-a, tj. korporativnim udruživanjem berzi Srbije, Slovenije i Mađarske napravljen je značajan iskorak na ovom polju u regionu.
“Značaj formiranja zajedničke berze za sve tri strane je zaista višestruk i to ne samo na polju tržišta električne energije, sigurnosti snabdijevanja i efikasnije integracije obnovljivih izvora energije, već i na strateškom, a moglo bi se reći i geopolitičkom planu, prije svega u kontekstu integrativnih aktivnosti ka Evropskoj uniji”, kaže Mladenović.
On je podsjetio da je tzv. BlueSky projekat iniciran još 2017. godine od strane SEEPEX-a i njegovih osnivača (EMS i EPEX SPOT), kao instrument realizacije početne vizije SEEPEX-a o uspostavljanju regionalne berze električne energije, a okretanje partnerima iz EU je posljedica nedovoljnog razumijevanja političkih struktura iz zemalja okruženja koji su bili prirodni i prvi sagovornici na tom planu.
“Realizacija projekta je bila osmišljena u dvije faze, tako da je prva faza, koja je podrazumijevala korporativnu integraciju srpske i slovenačke berze i osnivanje ADEX Grupe, uspješno okončana krajem 2022. godine, dok su tokom protekle godine završeni pregovori i sa mađarskim partnerima, sa kojima je transakcioni dokument o pristupanju i HUPX-a ovoj jedinstvenoj poslovnoj infrastrukturi potpisan u decembru 2023. godine”, objašnjava Mladenović.
Prvi praktični rezultati planirane sinergije unutar ADEX-a su ostvareni već nakon par mjeseci, tj. uspostavljanjem unutardnevnog tržišta u Srbiji krajem jula prošle godine. U aprilu ove godine uspješno je završen i proces transformacije poslovnog modela slovenačke berze BSP, na način da su funkcija kliringa i platforma za dan-unaprijed trgovanje harmonizovani sa poslovnim modelom SEEPEX-a, tj. sa najboljom evropskom praksom koja je prisutna na svim EPEX SPOT tržištima. Uz uvođenje jedinstvenog procesa učlanjenja i harmonizovani cjenovnik, na taj način će svim učesnicima na srpskom i slovenačkom spot tržištu biti pružena tzv. one-stop shop solucija, gdje će im na raspolaganju biti svi prateći benefiti jednog takvog rješenja.
To su jedinstvena poslovna i klirinška infrastruktura, netting i cross-margining kolaterala, jedinstvena procedura i smanjeni troškovi pristupanja spot tržištima, uz planirano dalje jačanje te sinergije i sa mađarskim partnerima u bliskoj budućnosti.
“Što se tiče samog srpskog tržišta, poznato je da je uspostavljanje unutardnevnog spot tržišta prepoznato i u zakonskom okviru kao jedan od najvažnijih preduslova za efikasnu integraciju obnovljivih izvora električne energije i uspješnu realizaciju nove podsticajne šeme bazirane na aukcijama za zaključivanje dugoročnih finansijskih ugovora o otkupu (tzv. ugovori o razlikama), a gdje bi ugovorna strana odgovorna za realizaciju tih petnaestogodišnjih finansijskih ugovora od strane države, bio garantovani snabdjevač (tj. EPS),- dok bi fizička isporuka proizvedene energije i balansna odgovornost morali biti obaveza samih proizvođača”, objašnjava Mladenović.
Naravno, uloga SEEPEX-a u samom modelu podsticajnih mjera je daleko šira, prije svega u kontekstu pružanja relevantne i robusne referentne cijene na koju se referišu pomenuti finansijski ugovori, kao i obezbjeđivanju dovoljno likvidnog dan-unaprijed tržišta koje će moći prihvatiti svu količinu proizvedene energije bez značajnog uticaja na cijenu, tako da se sada sa sigurnošću može tvrditi da je, sa ovim posljednjim unapređenjima, ta kompleksna tržišna slagalica uspješno sklopljena i da može uspješno odgovoriti na sve izazove koje zelena tranzicija nameće pred tržište električne energije, a samim tim i podržati planirane akcije državnih institucija, usmjerene ka ostvarenju proklamovanih, vrlo zahtjevnih ciljeva Integrisanog nacionalnog energetskog i klimatskog plana (INEKP) Srbije.
Priredila: Mirjana Vujadinović Tomevski
Tekst u cjelosti pročitajte u Magazinu Energetskog portala AGOSOLARNA ENERGIJA I OIE.
