Kako piše Republički hidrometeorološki zavod (RHMZ) u novom mjesečnom biltenu, ovog jula, srednja temperatura vazduha u Srbiji bila je čak 24,9 °C – što ga čini najtoplijim julom od kad postoje mjerenja za Srbiju, tj. od 1951. godine.
Da bismo razumjeli kolika je ovo zapravo brojka, uporedićemo je sa onim što je nekada u Srbiji bio jul, tj. sa normalom za period 1961-1990.
Naime, ako uporedimo brojke koje nudi RHMZ sa istorijskim podacima sa Digitalnog atlasa klime Srbije, dobijamo rezultat da je ovaj ekstremni jul bio za čak 5,7 °C topliji od normale koja je važila prije samo nekoliko decenija, piše za Klima101 Irida Lazić, meteorološkinja.
U pitanju je ogromno odstupanje kada je u pitanju srednja vrijednost, a iza nje se krije, između ostalog, ekstremni toplotni talas koji je u Srbiji trajao otprilike od 8. do 20. jula, u zavisnosti od lokaliteta.
U toku toplotnog talasa, bilo smo svjedoci ne samo ekstremno toplim danima sa temperaturama do 40 °C u gradovima širom Srbije (izmjerenih u hladu na visini od 2 metra), već i noći koje su bile znatno iznad granice za tropske noći, sa temperaturom koja danima nije padala ispod 20 °C.
Tu se posebno i nažalost izdvaja Vršac, u kojem je 14. jula bila izmjerena najviša minimalna temperatura vazduha od kad postoje mjerenja u Srbiji: tokom te paklene noći, koja se izdvojila kao crvena mrlja u Srbiji zbog pojačanog fenskog efekta jugoistočnog vjetra, temperatura nije pala ispod 31,2 °C.
U pitanju je samo vrh ledenog (ili bolje: vrelog) brijega kada je u pitanju ovogodišnji jul, koji nam nedvosmisleno pokazuje kako izgleda ekstremno vrijeme u doba klimatskih promjena.
U Beogradu je tokom jula bilo čak 20 tropskih noći
Prvi krivac za ovako vreo jul bio je anticiklon, odnosno polje visokog vazdušnog pritiska koji se tokom jula bio pozicionirao iznad jugoistočnog dijela Evrope i Balkana, i onemogućio prodor hladnijeg vazduha sa sjevera.
Meteorolozi ovakve sisteme šaljivo opisuju kao trome cirkulacione sisteme koji se „parkiraju” iznad nekog područja, pa im treba duži vremenski period da se sklone i omoguće prolaz dinamičnijim sistemima koji donose promjenu vremena sa zahlađenjem.
Anticklon možemo opisati kao veliki i težak lonac sa poklopcem koji donosi vedro, suvo i toplo vrijeme. Ovog jula, taj lonac pratila je i rerna: topao vazduh iz sjeverne Afrike koji je dospio na područje Balkana i Istočne Evrope preko mediteranske regije i donio rekordne temperature.
Tu se nalazi i jedan važan uvid: ovaj toplotni talas se, naime, ne razlikuje od ostalih ako posmatramo poziciju i razvijenost anticiklona i polja pristiska koji je doveo do toplotnog talasa. Sve u vezi sa njim se uklapa u postojeća meteorološka saznanja; on je „normalan”.
Međutim, on se razlikuje po temperaturnim anomalijama, tj. temperaturnim rekordima koje smo osmotrili. Drugim riječima, sve je slično kao ranije u smislu fizičkih procesa koji su doveli do ovog toplotnog talasa, samo je drastično toplije uslijed klimatskih promjena.
Evo jednog upečatljivog podatka: kako navodi RHMZ, tokom jula, najtoplije mjesto u zemlji bio je – Beograd, u kojem je tokom jula prosječna temperatura bila čak 27,6 °C.
Ovako visokoj brojci kumovale su tropske noći, tokom kojih temperatura ne pada ispod 20 °C, a kojih je u prestonici, uslijed fenomena urbanog toplotnog ostrva, bilo više nego bilo gdje drugdje u Srbiji: čak 20 julskih noći bilo je tropsko u Beogradu.
Štaviše, prosječna minimalna temperatura vazduha u Beogradu bila je čak 21,4 °C.
Pročitajte još:
- Kako ekstremne temperature utiču na globalnu ekonomiju i zdravlje radnika
- Vrijeme je da “Pokažemo naše štrafte”
- Nezapamćeni pomor dagnji u Hrvatskoj – da li su uzrok visoke temperature?
Krivac za ovako ekstremno vrijeme su klimatske promjene, a ne (samo) prirodni procesi kao što je El Ninjo
Kako znamo da su za ovakvo vrijeme krive klimatske promjene, a ne, primjera radi, prirodna klimatska varijabilnost (pojave poput javnosti najpoznatijeg El Ninja)?
Mada se radi odgovora na ovo pitanje rade konkretne studije, kao što je ona koju je krajem jula objavila organizacija ClimaMeter, ali odgovor je i činjenica da su ovakva ljeta predviđena aktuelnim klimatskim modelima, koji za područje Srbije predviđaju češće i intenzivnije toplotne talase, a posebno tokom ljeta.
Pogledajmo kako se vrijeme razvijalo u posljednjih godinu dana. Prethodne godine, rekordne temperature na globalnom nivou bile su prouzrokovane kombinovanim efektom El Ninja i klimatskih promjena – i što smo više zalazili u drugu polovinu 2023. godine, efekat El Ninja je jačao.
Kako je tada navela Svjetska meteorološka organizacija, efekti El Ninja se najviše osjećaju dva do pet mjeseci poslije početka, tj. zagrijevanja djela Tihog okeana.
Međutim, opažamo da se temperaturni ekstremi u 2024. nastavljaju, i nižu se jedan za drugim kao perle na ogrlici, što je direktna posljedica klimatskih promjena: nakon maksimuma tokom zime, efekat El Ninja se završio u proljeće ove godine, ali klimatske promjene nisu i neće, pa tako 2024. pretenduje da bude i toplija od 2023. koja je već bila rekordna.
Uslijed emisija gasova sa efektom staklene bašte povećala se ne samo srednja globalna temperatura, već je to dovelo i do većeg zagrijevanja na regionalnom nivou, kao i do intenzivnijih i češćih ekstremnih događaja poput toplotnih talasa, suša, poplava i požara.
Mediteranski region, u koji spada i Srbija, jedan je od najugroženijih u svijetu kada su u pitanju klimatske promjene. Jedan od mnogobrojnih razloga je taj što se upravo ovo područje nalazi pod češćim uticajem anticiklona sa zapada, koji donose više temperature nego što je to bilo predviđeno „starom” klimom, i zaklanjaju nas od prodora hladnijeg vazduha – ovogodišnji jul bio je, drugim riječima, samo ekstreman primjer jedne očekivane, i nažalost sve vjerovatnije pojave.
Jedini dugoročan odgovor na ovakva ljeta jeste ubrzano smanjenje emisija gasova staklene bašte, odnosno – napuštanje fosilnih goriva.
Izvor: Klima101
